Tìm về Cầu ngói Thanh Toàn

Khác với bao bạn trẻ, tôi có sở thích muốn được đi tham quan các di tích lịch sử. Những tháng ngày học tập tại Huế, đôi chân tôi đã được đặt chân đến nhiều vùng đất, vùng văn hóa mới. Những lần tiếp xúc đó đã góp phần làm tăng thêm kiến thức cho chính mình. Có một lần tôi nghe được câu ca dao:
Câu ca dao như muốn mời gọi ta trở về với một địa danh nổi tiếng, cũng bởi vì tò mò và muốn tìm hiểu, tôi đã tìm kiếm tư liệu về Cầu ngói Thanh Toàn để đọc. Sau khi tìm hiểu, tôi đã thực hiện một cuộc viễn chinh tìm hiểu về Cầu ngói Thanh Toàn trên con ngựa sắt của mình.
Cách thành phố Huế chừng 8km theo đường bộ về phía Đông, Cầu ngói Thanh toàn tọa lạc trên một con mương nhỏ của làng Thanh Thủy chánh thuộc xã Thủy Thanh, huyện Hương Thủy. Cũng giống như Cầu Lương (Hải Hậu, Nam Định); Cầu Nhật Bản (Hội An, Quảng Nam)...Cầu ngói Thanh Toàn là một công trình Cầu cổ dân gian, có giá trị nghệ thuật, di tích lịch sử, văn hóa cao và được xây dựng theo kiểu thượng gia hạ kiều (trên là nhà dưới là cầu) mà hiện vẫn còn nguyên trạng.
Theo lời kể của những người dân trong làng, làng Thanh Thủy được thành lập vào khoảng thế kỷ 16, những di dân từ Thanh Hóa theo chúa Nguyễn Hoàng vào đất Thuận Hóa, có 12 vị tộc trưởng đã dừng chân lập nghiệp ở đây, tạo nên 12 họ khai canh của làng.
Cầu được xây dựng bởi một người cháu gái thuộc thế hệ thứ sáu của họ Trần là bà Trần Thị Đạo. Bà Trần Thị Đạo là vợ một ông quan cao cấp dưới triều vua Lê Hiển Tông nhưng không có con. Khi thấy dân làng ở đây mỗi lần đi chợ hoặc mỗi khi có việc gì thì phải lội qua một con sông mới đến chợ nên Bà đã quyên tiền của mình làm phúc cho dân làng, cho xã và xây nên cây cầu gỗ để dân làng qua lại được thuận tiện và là nơi cho lữ khách cùng những người tha phương tạm dừng chân. Năm 1776, vua Lê Hiển Tông đã ban sắc khen ngợi bà Trần Thị Ðạo. Năm 1925, vua Khải Ðịnh cũng ban sắc phong thần cho bà là Dực Bảo Trung Hưng Linh Phò và lệnh cho dân lập bàn thờ ngay trên cầu để thờ cúng bà.

Cầu ngói Thanh Toàn là chiếc cầu bằng gỗ, có chiều dài 17m và chiều rộng 4m, hai bên thân cầu có hai dãy bục gỗ và lan can để cho khách bộ hành nghỉ chân mỗi khi qua cầu. Cầu nằm ở vị trí giao nhau của hai con sông là sông Thanh Toàn và sông Như Ý. Trên cầu có mái che, lợp ngói ống tráng men, trên đỉnh cầu có một cặp rồng đang chầu mặt trời. Cầu được chia làm 7 gian trong đó gian giữa được thiết kế rộng nhất và ở đó cũng là nơi đặt bàn thờ để thờ Bà Trần Thị Đạo. Các bộ phận kiến trúc trong cầu không được chạm khắc cầu kì mà chỉ trang trí gồm hai loại tiết diện là tròn và vuông để tạo nên vẻ đẹp. Cầu nằm trên một hệ thống trụ đỡ có sáu hàng, mỗi hàng có ba trụ bằng đá, tất cả đều có chung một khối mộng để chống lún. Hai đầu là hai mố cầu, có bảy hệ thống thoát nước. Nối liền các đầu mố cầu là hệ thống trụ đỡ có các thanh bê tông chạy dọc từ hai đầu vào giữa, dốc dần lên đến gần gian giữa thì nằm ngang tạo sự gãy khúc cả mặt cầu lẫn mái cầu, đồng thời nâng cổng giữa lên cao để tạo cho độ cong khỏe, đẹp và cho ghe thuyền qua lại dễ dàng.

Đi qua cầu, nhìn về hướng tay trái khoảng tầm vài bước chân chúng ta sẽ thấy ngôi nhà truyền thống. Đây là nơi du khách được trực tiếp ngắm nhìn các dụng cụ quen thuộc của người nông dân và đây cũng là nơi để du khách có thể mua đồ lưu niệm khi tới tham quan.

Trở lại với chiếc cầu xinh xắn, tôi ghé vào một quán nước của chị Nguyễn Thị Kình. Trong cuộc trò chuyện thân tình đó, tôi mới nhận ra chị thực là người đã thổi hồn vào cho những du khách khi tới đây. Đang nói chuyện với tôi, đột nhiên chị cất lên câu hò:
"Quê anh có chiếc cầu xinh
Chiếc cầu rất đẹp nối liền Bắc Nam
Tên gọi cầu ngói thanh Toàn
Về cầu gió mát ngắm bảo tàng xanh
Em về cầu ngói quê anh
Nếu em không biết anh xin đưa về"Lúc đầu nghe ra tôi cũng không rõ lắm về ý nghĩa của câu hò vừa rồi nhưng khi được hỏi ý nghĩa của câu hò thì chị bảo: Đó là câu hò tôi sáng tác để các chàng trai giới thiệu với người con gái về chiếc cầu xinh của quê mình. Tiếp chuyện với chị, tôi như được nghe một nghệ nhân tâm sự, bởi trong con người chị dường như những câu hò, điệu hát đã gắn chặt vào trong tâm khảm. Dường như, tôi thấy được niềm vui của chị khi giới thiệu cho du khách biết và hiểu thêm về chiếc cầu quê mình thông qua những điệu hò do mình sáng tác. Trời cũng đã xế chiều, tôi cáo biệt chị và hẹn chị lúc khác có dịp sẽ ghé qua thăm và lắng nghe những điệu hò sâu lắng của chị. Trên con đường về, trên con ngựa sắt của mình tôi ngẫm lại mới thấy thật đúng là:
"Về Thanh Toàn bóng xế chiều
Tiếng chim quốc quốc gọi hoang liêu
Nhìn Như Ý xuôi xuôi dòng chảy ".
Thấy Thanh Toàn ôi thật đáng yêu".